Artykuły :: Historia Zespołu Szkół w Bratkowicach.
Historia Zespołu Szkół w Bratkowicach.
[27.02.2011 15:00 • D. Bąk]
Początków bratkowickiego szkolnictwa należy szukać w 2. poł. XIX wieku, w czasach autonomii galicyjskiej, kiedy to w myśl ustawy szkolnej z 14 maja 1869 roku i ustawy krajowej z 2 maja 1873 roku, przekształcono szkoły ludowe w szkoły pospolite (1-4 klasowe) i przekazano je ręce gmin. Wcześniejsze wiejskie szkoły funkcjonowały nieregularnie, a ich istnienie ściśle związane było z istnieniem parafii (dla Bratkowic w tym okresie parafią była Mrowla).
Po wejściu w życie wspomnianych ustaw bratkowiczanie energicznie wzięli się do tworzenia szkoły. Już 2 kwietnia 1871 roku rada gminy Bratkowice postanowiła zaprowadzić w swej miejscowości regularną naukę i zobowiązała się w Akcie fundacyjnym, sporządzonym 10 października 1871:
Na utrzymanie stróża szkolnego, dostarczenie do szkoły potrzebnego opału i na pomniejsze wydatki szkolne przeznacza procent od kapitału w ilości złr[enskich] osiemset w Mon.Con. legowanego przez ś.p. Wielmożną Panią Augustę Christiani na cele szkolne gminy Bratkowice.
Prawo prezentowania nauczyciela zastrzega sobie gmina wraz z obszarem dworskim
Wśród sygnatariuszu Aktu znaleźli się mi.in.: ksiądz Feliks Dymnicki, delegat rady szkolnej okręgowej rzeszowskiej; Jan Błachowski, nadleśniczy bratkowickich lasów; Henryk Christiani Grabieński, właściciel Bratkowic oraz Jan Lis, ówczesny wójt i naczelnik gminy. Już w październiku 1871 roku posadę nauczyciela objął Michał Niemierowski. Była to szkoła realizując jednoklasowy program nauczania. Nauczycielami w bratkowickiej szkole, w pierwszym okresie jej funkcjonowania byli: Jan Szabatowski (1872-1891), Andrzej Patys (1892), Antoni Weiss (1893-1895), Stanisław Waltoś (1896), Tadeusz Schwarz (1897), Jan Wisz (1898-1899), Wincenty Porada (1901-1902) oraz ks. Henryk Siarkowski, proboszcz parafii Mrowla. W roku 1899/1900 posadę nauczyciela objął Jan Urban, który przez dziesięciolecia kreował historię bratkowickiej szkoły, doprowadzając w latach 1904-1905 do przekształcenia jej w szkołę 2-klasową i pełniąc funkcję pierwszego jej kierownika.
Kolejny etap rozwoju bratkowickiej szkoły, to czasy kierownika Mariana Żychiewicza (1912-1914), kiedy przekształcono ją w szkołą 4–klasową i, w przededniu I wojny światowej, utworzono filie, jednoklasowe oddziały na Czekaju i na Piaskach
W tym okresie zmieniała się również baza lokalowa szkoły. Pierwotnie był to niewielki, dwuizbowy, budynek drewniany, zlokalizowany na gruntach dworskich (w miejscu obecnego przedszkola). Potrzeby były znaczne a środki materialne mocno ograniczone. Już w roku szkolnym 1893/1894, do szkoły zapisano 304 uczniów (połowa ogólnej liczby dzieci w wieku szkolnym!). Aby wszystkich pomieścić i zorganizować warunki potrzebne w nauczaniu, zaadaptowano w tym celu trzy pomieszczenia starej, dworskiej gorzelni. W pierwszych latach XX wieku czyniono starania nad wybudowaniem nowej , murowanej szkoły odpowiadającej rosnącym potrzebom oświaty. W tym celu zakupiono parcelę od Mateusza Boboli (plac „pod krzyżem” – gdzie do dziś funkcjonuje szkola). Budowa ruszyła 1903 roku. Rok później dzieci uczyły się już w nowej szkole.
W galicyjskich wiejskich szkołach uczono w sposób najprostszy – przez powtarzanie i zapamiętywanie – czytania, pisania i rachunków. Nauka odbywała się w języku polskim. W klasach wyższych (III i IV) uczono dodatkowo języka niemieckiego. Szkoła spełniała także rolę kulturotwórczą wobec całej społeczności wsi. Krzewiła patriotyzm, pobudzała samorządność i operatywność wśród ówczesnych mieszkańców Bratkowic. I tak, już w lutym 1892 roku, nauczyciela Antoni Weiss założył Towarzystwo Oświaty Ludowej, do którego tłumnie zapisywali się bratkowiczanie. Z jego inicjatywy otwarto czytelnię, zaopatrzoną w 226 tomów literatury polskiej. Również złożenie przez bratkowiczan „Spółki oszczędności i pożyczek” (kasy typu Raiffaisena), w 1901 roku odbyło się we współpracy z Janem Urbanem, ówczesnym nauczyciel szkoły ludowej.
Spośród pierwszych nauczycieli, którzy w nurcie pozytywistycznej pracy u podstaw krzewili oświatę wśród bratkowickiej młodzieży, w latach 1904-1914, wymienić należy także: Józefa Marcińca, Władysławę Osadzińską, Ignacego Firleja, Marię Kopaczównę, Józefa Babińskiego, Elżbietę Kampatównę, Jana Weissa, Zofię Gardulską, Józefa Schiffera, Eugenię Wąsikiewiczównę, Anielę Ziomkowską, Władysława Domino, Andrzeja Bujniaka, Antoninę Żychiewiczową z Bieniarzów, Zygmunta Piątka, Elżebietę Bednarską, Kazimierę Konecką, Janinę Hartfelder, Kazimierę Lewickę oraz Władysława Kurłowicza - jako pierwszego nauczyciela dodatkowej klasy na Czekaju.
W okresie I wojny światowej praca w bratkowickich szkołach czasowo była zawieszona. Tak działo się od września 1914 do maja 1915, kiedy przez te okolice czterokrotnie przechodził front, a częste przemarsze, kwaterunki wojsk, a nawet potyczki i strzelaniny (Madziarów i Austriaków z Kozakami) uniemożliwiały normalne funkcjonowanie wsi w tym nauki szkolnej. Mimo trwającej wojny sytuacja ustabilizowała się już w lecie 1915 roku, nauka powróciła do szkół i trwała nieprzerwanie do 1918, kiedy Polska odzyskała niepodległość a dzieci mogły podjąć pracę szkolną już w nowych warunkach – odradzającej się państwowości.
W czasach odradzającej się polskiej państwowości niewiele zmieniło się w organizacji nauki szkolnej w Bratkowicach. W dalszym ciągu istniała jedna szkoła zbiorcza (na Klepaku) i dwie, podległe jej, tzw. „eksponówki” (klasy eksponowane), na Czekaju i na Piaskach. Nauka w szkołach odbywała się systematycznie, choć frekwencja uczniów pozostawiała wiele do życzenia zwłaszcza w okresach wytężonych prac polowych.
W okresie międzywojennym bratkowicka szkoła oprócz realizacji programów nauczania wychowywała młodzież i całą lokalną społeczność w duchu patriotyzmu. Przy szkole nader często odbywały się uroczystości z okazji świąt państwowych, rocznic i imienin dostojników państwowych (m.in. Marszałka Józefa Piłsudskiego). Działały tu liczne organizacje młodzieżowe: Związek Strzelecki, Koło „Wici”, Krucjata Eucharystyczna, Gromada Zuchów, Polski Czerwony Krzyż. Ponadto nauczyciele dzielili się z uczniami praktycznymi umiejętnościami, jaka chociażby, uprawiania przydomowych ogrodów i sadów – służył temu celowi szkolny ogródek. Tak kompleksowe oddziaływanie pedagogiczne przynosiło widoczne efekty: wieś rozwijała się ekonomicznie i gospodarczo, młodzież rosła na godnych obywateli niepodległego państwa, a największą próbą dla niej okazał się okres okupacji, kiedy wzorowo zdała najtrudniejszy egzamin życia. Można przywołać przykład wybitnych jej absolwentów, wielkich patriotów, którzy oddali życie z wolną ojczyznę: kpt. Józefa Rzepkę ps. „Rekin” i ppor. Tadeusza Lisa ps. „Ukleja”.
W latach 1923- 1933 obowiązki kierownika szkoły nr 1 w Bratkowicach pełnił ponownie Jan Urban. Po nim funkcje kierownika przejęła Stefania Baranowa (żona leśniczego, Władysława Barana) i zawiadywała szkołą do wybuchu II wojny światowej i wprowadzenia porządków okupacyjnych w marcu 1940 roku. Trudy nauczycielskiej pracy w tym okresie podejmowali: Balbina Więcek, Maria Żelazko, Józefa Inglot, Józefa Rutowska, Edward Klopf, Włodzimierz Doskocz, Zofia Nęcka, Czesław Sokołowski, Stefania Pańczyk, Emilia Dynia, Ignacy Filip, Karolina Ciejka oraz księża: Jakub Przybyłowicz, Julian Bąk i Michał Sternal.
Po przegranej kampanii wrześniowej i zaprowadzeniu porządków okupacyjnych, życie z pozoru wróciło do normalności, podjęto też nauczanie w szkołach. Władze niemieckie musiały wprowadzić pewne zmiany, m.in. usunąć niektórych „niewygodnych” nauczycieli. Od 1 marca 1940 roku Stefanię Baranową zastąpiła Wolfgang Malec na stanowisku kierownika szkoły. Ale już w 1943 roku musiał przekazać tę funkcję Ludwikowi Prawdziukowi, który kierował bratkowicką „jedynką” do końca okresu okupacji.
Starostwo rzeszowskie, które sprawowało kuratelę nad szkołami, wydało rozporządzenie w myśl którego młodzież należało uczyć języka polskiego, arytmetyki, przyrody, rysunków, śpiewu, gimnastyki, religii. Kładziono też nacisk na naukę praktyczną – roboty ręczne i przysposobienie do prac rolniczych. surowo zakazywano nauczania historii i geografii. Władze zarekwirowały także szkolne podręczniki i księgozbiór biblioteczny. Okupantom zależało na wychowaniu dobrych i posłusznych robotników.
Jednakże nauczyciele jak i społeczność Bratkowic, zachłyśnięci w dwudziestoleciu międzywojennym duchem wolności i niepodległości, organizowali tajne komplety. W ramach struktur ZWZ-AK zorganizowano zarówno szkolnictwo cywilne jak i wojskowe. W Bratkowicach te niebezpieczne zdania, zagrożone najsurowszymi karami, gorliwie wypełniali miejscowi nauczyciel: Ignacy Filip i Stanisław Sitko ps. „Mech” (który oprócz nauczania cywilnego prowadził na terenie gminy Świlcza podchorążówkę).
Po zakończeniu działań wojennych i przejściu frontu przez Bratkowice, w sierpniu 1944 roku, z zapałem podjęto naukę w szkołach. Rok szkolny 1945/1946 przyniósł zmiany organizacyjne. Zarządzeniem Ministra Oświaty wprowadzono jednolity system nauczania z klasami jednorocznymi i obowiązkowym nauczaniem. W tym okresie przywrócono na stanowisko kierownika szkoły Stefanię Baranową (była nią do 1948 r.). Kolejny kierownik, Stanisław Sitko (1948-1957) musiał stawiać czoła nowym wyzwaniom, a mianowicie szybkiemu wzrostowi liczby uczniów i oddziałów, wobec niewystarczającemu już, zapleczu lokalowemu. W 1951 roku przywieziono do Bratkowic i zaadaptowano na potrzeby edukacyjne poniemiecki barak, który dał dodatkowe 2 sale lekcyjne. W roku 1957, obowiązki kierownika szkoły powierzono Michałowi Kotowi, ruszyła budowa nowego budynku szkolnego. W oddanej do użytku, w 1961 roku szkole mieściło się 9 sal lekcyjnych i zastępcza sala gimnastyczna. Znalazła w niej miejsce nie tylko szkoła podstawowa, ale i 2-lenia Szkoła Przysposobienia Rolniczego, działająca efemerycznie, bo tylko przez 10 lat. (W pozostawionym starym budynku zorganizowano mieszkania dla nauczycieli i przedszkole).
W latach 1982/1983, kiedy dyrektorem była Anna Krupińska podjęto pierwszą rozbudowę szkoły, zaopatrując ja w kotłownię, kuchnię i jadalnię, toalety, biuro dyrektora i pokój nauczycielski.
W latach 1988-2003 obowiązki dyrektora Szkoły Podstawowej nr 1 w Bratkowicach pełnił Zbigniew Hołówko. W roku 1993 nadano szkole imię Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz poświęcono sztandar szkoły. W 1995 dobudowano salę gimnastyczną z zapleczem. Od 1 września 1999 roku powstał tu Zespół Szkół skupiający Szkołę Podstawową Nr 1 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Gimnazjum Nr 4.
W roku 2003 Dyrektorem Zespołu Szkół w Bratkowicach została mgr Małgorzata Tołoczyńska-Lekacz, która sukcesywnie modernizuje szkołę, wykazując przy tym dbałość o wysoki poziom edukacyjny. Została utworzona nowoczesna świetlica szkolna, wyremontowano łazienki. Sale lekcyjne odmalowano, a stare drewniane podłogi zastąpiono nowoczesnymi posadzkami. Większość sal dydaktycznych na nowo umeblowano. Teren posesji szkolnej został uprzątnięty i ogrodzony. Utworzono parkingi dla samochodów. Analizując wyniki egzaminów zewnętrznych wyraźnie widać, że poziom nauczania w Zespole Szkół w Bratkowicach wzrasta. Zakończyły się prace na remontem szkoły. W planach jest rozbudowa budynku
Bibliografia:
• Zbiory ZS w Bratkowicach, Kronika szkoły (1871-1948)
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. F. Sulimirski, B. Chlebowski, t. I. Warszawa 1880
• Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na lata 1875-1914
• Tygodnik Rzeszowski, R. I, nr 6 (z 11 lutego 1883, 0); nr 16 (z 23 kwietnia 1883, 0); R. I, nr 29 (z 25 lipca 1883)
• Głos Rzeszowski, R XII, nr 44 (z 1 listopada 1908, 0); nr 51 (z 20 grudnia 1908, 0); R. XIII, nr 14 (z 4 kwietnia 1909, 0); R. XIV, nr 23 (z 5 czerwca 1910)
• Gazeta Rzeszowska, R. IV, nr 9 (z 1 III 1931, 0); R. VI, nr 16 (z 16 kwietnia 1933, 0); R. VIII, nr 21 (z 15 maja 1935)
• Zew Rzeszowa, R. V, nr 18 (z 20 czerwca 1938)
• W. Kwoka, M. Mostek, Bratkowice wczoraj i dziś, Bratkowice 1996
Artykuł pochodzi z zsbratkowice.edu.pl